Οι πολλές μυθολογικές εκδοχές, στις οποίες διακλαδίζεται η γέννηση των αγώνων, είτε ανάγονται στην αρχαία ελληνική θρησκεία, η οποία τους προσδίδει κύρος, είτε αντικατοπτρίζουν ιστορικές αλλαγές στην ευρύτερη περιοχή της Ολυμπίας. Οι γειτονικές πόλεις-κράτη της Ήλιδας και της Πίσας, ανταγωνιζόμενες για τον έλεγχο του ιερού της Ολυμπίας και την οικειοποίηση της απαρχής του μεγαλειώδους αυτού αθλητικού γεγονότος με τις θρησκευτικές, πολιτικές και οικονομικές προεκτάσεις του, υιοθετούσαν ανάλογες μυθικές παραδόσεις και θεϊκούς ή ηρωικούς προστάτες των αγώνων.

Οι πλούσιες μυθολογικές αναφορές συνθέτουν ένα γοητευτικό υπόβαθρο για τον ιερό χώρο της Ολυμπίας και την σωματική και πνευματική υπεροχή που προήγαγε και αποκαλύπτουν τη σημασία που του αποδιδόταν σε τοπική και πανελλήνια κλίμακα.

Σημαντικοί θεϊκοί ή ηρωικοί προστάτες των Ολυμπιακών Αγώνων ήταν ο Δίας (Ζεύς) ο Ηρακλής και ο Πέλοπας.