30 + 1 πληροφορίες που αξίζει να διαβάσεις για τους Ολυμπιακούς Αγώνες

1. Αγώνες και εθνική ταυτότητα: Στους αγώνες δικαίωμα συμμετοχής είχαν μόνο οι Έλληνες πολίτες. Μπορούσαν δηλαδή να προέρχονται από τις πόλεις-κράτη του ελλαδικού χώρου ή τις αποικίες που απλώνονταν στη Μεσόγειο και τη Μαύρη Θάλασσα. Ωστόσο, έπρεπε να είναι ελεύθεροι, άνδρες, με πολιτικά δικαιώματα και όχι καταδικασμένοι για κάποιο έγκλημα. Παρά τους περιορισμούς, δεν μπορούμε να αναγνωρίσουμε ότι στα στάδια των σπουδαίων πανελλήνιων ιερών σφυρηλατήθηκε η ιδέα της κοινής ταυτότητας των αρχαίων Ελλήνων.
   Στους ρωμαϊκούς χρόνους το δικαίωμα συμμετοχής διευρύνθηκε σημαντικά, καθώς δόθηκε σε όλους τους πολίτες της εκτεταμένης ρωμαϊκής αυτοκρατορίας.

2. Οι επίσημες αποστολές των ελληνικών πόλεων-κρατών που έπαιρναν μέρος στους ολυμπιακούς αγώνες και συμμετείχαν στις θρησκευτικές τελετές ονομάζονταν θεωρίες. Οργανώνονταν με φροντίδα και επισημότητα, καθώς οι αγώνες θεωρούνταν μια ευκαιρία επίδειξης ισχύος και πλούτου και διαμόρφωσης διακρατικών σχέσεων.

3. Αθλητισμός και θρησκεία: Οι αθλητικοί αγώνες στην αρχαία Ελλάδα διεξάγονταν προς τιμή κάποιου θεού, στο πλαίσιο θρησκευτικών εορτών, σε χώρους που θεωρούνταν ιεροί. Σταδιακά βέβαια ο κοσμικός τους χαρακτήρας άρχισε να αναπτύσσεται, εκτοπίζοντας τη θρησκευτική διάσταση, όμως μέχρι το τέλος της αρχαιότητας οι ναοί, τα αφιερώματα, οι πομπές, οι θυσίες αποτελούσαν αναπόσπαστο κομμάτι των αγώνων.

4. Τα πιο πολύτιμα αφιερώματα των πόλεων προς τον Δία της Ολυμπίας φυλάσσονταν στους θησαυρούς, κτήρια με τη μορφή μικρών ναών στη βόρεια πλευρά της Άλτεως.

5. Αθλητισμός και μουσική: Ένας αυλητής συνόδευε την άσκηση σε αθλήματα όπως το άλμα, το ακόντιο και τον δίσκο, βοηθώντας τους αθλητές να έχουν καλύτερο ρυθμό. Έτσι, στην αγγειογραφία βλέπουμε συχνά να εικονίζεται ανάμεσα στους νέους που αθλούνται ένας αυλητής.

6. Αγώνες στεφανίτες / αγώνες χρηματίτες: Αγώνες στεφανίτες ήταν οι τέσσερις «ιεροί» πανελλήνιοι αγώνες, που είχαν ως έπαθλο ένα στεφάνι από κλαδιά δέντρου ή φυτού: τα Ολύμπια προς τιμή του Δία (κότινος, στεφάνι από κλαδιά ελιάς), τα Πύθια προς τιμή του Απόλλωνα (στεφάνι δάφνης), τα Ίσθμια προς τιμή του Ποσειδώνα (στεφάνι από κλαδιά πεύκου) και τα Νέμεα προς τιμή του Δία (στεφάνι από άγριο σέλινο). Οι χρηματίτες αγώνες ήταν οι πολυάριθμες τοπικές διοργανώσεις που πρόσφεραν πλούσια έπαθλα στους νικητές, προσελκύοντας γνωστούς αθλητές. Τα Παναθήναια προς τιμή της Αθηνάς αποτελούν το πιο γνωστό ίσως παράδειγμα.

7. Το πρόγραμμα των ολυμπιακών αγώνων: Στην αρχαιότητα, όπως και σήμερα, οι ολυμπιακοί αγώνες εορτάζονταν κάθε τέσσερα έτη, κατά τη δεύτερη πανσέληνο μετά το θερινό ηλιοστάσιο (Ιούλιος ή αρχές Αυγούστου). Το πρόγραμμα των αγώνων άλλαζε στους αιώνες με την προσθήκη ή την κατάργηση αγωνισμάτων. Από τον 5ο π.Χ. και στα ελληνιστικά χρόνια οι αγώνες διαρκούσαν πέντε μέρες. Η πρώτη ήταν αφιερωμένη στην προετοιμασία (καταγραφή αθλητών, κλήρωση αντιπάλων, όρκοι κ.τ.λ.) και σε θυσίες στους θεούς. Κατά τη δεύτερη γίνονταν οι αγώνες παίδων. Η τρίτη περιλάμβανε τους ιππικούς αγώνες και το πένταθλο. Την τέταρτη μέρα, μετά από θυσίες και λαμπρές πομπές, πραγματοποιούνταν οι αγώνες των ανδρών. Την τελευταία μέρα στέφονταν οι νικητές.

8. Οι αγώνες, όχι μόνο οι ολυμπιακοί αλλά και όλοι οι αγώνες στην αρχαιότητα, ήταν συνυφασμένοι με την πολεμική ικανότητα, καθώς οι στρατιωτικές συγκρούσεις ήταν συχνές και οι μάχες δίνονταν σώμα με σώμα. Αυτό εξηγεί τη φύση πολλών αγωνισμάτων, όπως του δρόμου, του ακοντισμού, της οπλιτοδρομίας ή των ιππικών αγώνων.

9. Αθλητισμός ως επάγγελμα: Στην κλασική εποχή οι αθλητές δεν ήταν επαγγελματίες με τη σημερινή έννοια του όρου, αλλά νέοι που στο πλαίσιο της παιδείας τους ξεχώριζαν για τις επιδόσεις τους σε κάποιο άθλημα. Ο φιλόσοφος Πλάτωνας, για παράδειγμα, υπήρξε νικητής στα Ίσθμια και στα Νέμεα στην πάλη και το παγκράτιο. Σταδιακά όμως η συμμετοχή στους αγώνες έγινε υπόθεση εξειδικευμένων αθλητών, που αποσκοπούσαν στα πλούσια έπαθλα των αγώνων.

10. Γυναίκες και αγώνες: Στην αρχαιότητα, οι γυναίκες δεν συμμετείχαν στους αθλητικούς αγώνες ούτε επιτρεπόταν να τους παρακολουθήσουν, εκτός από την ιέρεια της Δήμητρας Χαμύνης, η οποία παρευρισκόταν στο στάδιο καθισμένη στον βωμό της θεάς. Μπορούσαν έμμεσα να πάρουν μέρος, ως ιδιοκτήτριες ίππων και αρμάτων, όπως η Κυνίσκα, κόρη του βασιλιά της Σπάρτης, η πρώτη γυναίκα που κέρδισε ολυμπιακή νίκη. Η Καλλιπάτειρα, κόρη του διάσημου ολυμπιονίκη Διαγόρα, έμεινε επίσης στην ιστορία, επειδή από τη λαχτάρα της να παρακολουθήσει τον γιο της να αγωνίζεται, μπήκε μεταμφιεσμένη σε άνδρα στο στάδιο, αψηφώντας την ποινή του θανάτου.

11. Τα Ηραία: Σε άλλο χρόνο από τους ολυμπιακούς αγώνες, διεξάγονταν προς τιμή της Ήρας αγώνες δρόμου μόνο για ανύπαντρα κορίτσια, τα Ηραία. Η νικήτρια κέρδιζε τον κότινο και άλλες εκδηλώσεις τιμής, ωστόσο η εμβέλεια των αγώνων και η συμμετοχή σε αυτούς παρέμενε αρκετά περιορισμένη.

12. Παιδιά και αγώνες: Από τα τέλη του 7ου αι. π.Χ. προστέθηκαν στο πρόγραμμα των ολυμπιακών αγώνων οι αγώνες παίδων στα αγωνίσματα της πάλης, του δρόμου και της πυγμαχίας. Η κατηγορία των παίδων υπήρχε και σε άλλους τοπικούς και πανελλήνιους αγώνες. Συνήθως σε αυτή αγωνίζονταν τα αγόρια από 12 έως 16 ετών.

13. Θεατές: Γνωρίζουμε από τις πηγές πολλές προσωπικότητες της ιστορίας, οι οποίες ήταν ανάμεσα στους θεατές που επισκέπτονταν την Ολυμπία για να παρακολουθήσουν τους αγώνες: Γνωστοί φιλόσοφοι, όπως ο Χίλων ο Λακεδαιμόνιος και ο Θαλής ο Μιλήσιος (δύο από τους επτά σοφούς της ελληνικής αρχαιότητας), ο Πλάτων και ο Αριστοτέλης. Ιστοριογράφοι, όπως ο Ηρόδοτος που είχε την ευκαιρία να αφηγηθεί αποσπάσματα από τις Ιστορίες του για τους Περσικούς Πολέμους, και ο Θουκυδίδης. Επιπλέον, κορυφαίοι πολιτικοί, όπως ο Θεμιστοκλής, τον οποίο, όταν μπήκε στο στάδιο μετά τη νικηφόρα ναυμαχία της Σαλαμίνας, οι θεατές σηκώθηκαν για να τον τιμήσουν σε κλίμα ενθουσιασμού.

14. Στους αρχαίους ολυμπιακούς αγώνες δεν υπήρχε εισιτήριο. Οι χιλιάδες θεατές κατασκήνωναν στη γύρω περιοχή κατά τη διάρκεια των αγώνων. Μπορούμε να φανταστούμε ότι συνέρρεαν από νωρίς το πρωί στο στάδιο και ως το βράδυ συμμετείχαν στις διάφορες εκδηλώσεις της ημέρας. Παρά την έντονη καλοκαιρινή ζέστη, έπρεπε να κάθονται στις πλαγιές γύρω από το στάδιο ασκεπείς, δηλαδή χωρίς καπέλο, ώστε να μην παρεμποδίζονται οι θεατές που κάθονταν πίσω τους. Η ενόχληση που δημιουργούσαν τα έντομα ήταν τόσο μεγάλη που οι Ηλείοι πρόσφεραν θυσία στον Δία Απόμυιο (αυτόν που διώχνει τις μύγες)!

15. Αγώνες και μέτρηση του χρόνου: Στην αρχαιότητα, κάθε πόλη-κράτος είχε το δικό της σύστημα μέτρησης του χρόνου. Σταδιακά ωστόσο, κυρίως από τα ελληνιστικά χρόνια, οι αγώνες της Ολυμπίας πρόσφεραν ένα κοινό σημείο αναφοράς για την καταγραφή των γεγονότων από τους ιστορικούς.

    Οι Ολυμπιάδες (δηλαδή τα τέσσερα έτη που μεσολαβούσαν μεταξύ των Ολυμπιακών Αγώνων) χρησιμοποιούνταν για τη χρονολόγηση ιστορικών γεγονότων, π.χ. μαρτυρείται ότι η Μάχη των Θερμοπυλών (480 π.Χ.) έγινε το 1ο έτος της 75ης Ολυμπιάδας.

    Κάθε Ολυμπιάδα έπαιρνε την ονομασία της από τον νικητή του αγωνίσματος του σταδίου, το οποίο ήταν το αρχαιότερο γυμνικό αγώνισμα και το μοναδικό έως το 728 π.Χ.

16. Κατάλογοι ολυμπιονικών: Στο βουλευτήριο της Ολυμπίας οι υπεύθυνοι του ιερού κρατούσαν αρχείο με τα ονόματα των νικητών. Γύρω στο 400 π.Χ. ο Ιππίας από την Ηλεία επιχείρησε να συντάξει τον πρώτο κατάλογο ολυμπιονικών, αξιοποιώντας ίσως τα αρχεία αυτά και την προφορική παράδοση. Στους επόμενους αιώνες και άλλοι αρχαίοι συγγραφείς καταπιάστηκαν με το έργο αυτό. Συνδυάζοντας τις γραπτές πηγές, καθώς και ευρήματα ανασκαφών, όπως π.χ. τα αφιερώματα των νικητών στα ιερά, γνωρίζουμε σήμερα τα ονόματα περίπου 800 αθλητών.

17. Οι πάπυροι της Οξυρύγχου: Στην πόλη Οξύρρυγχος της Αιγύπτου βρέθηκαν πολυάριθμοι πάπυροι σε καλή κατάσταση διατήρησης λόγω του ξηρού κλίματος της περιοχής. Ανάμεσα στα ευρήματα περιλαμβάνονται και κατάλογοι ολυμπιονικών. Μολονότι χρονολογούνται στον 3ο αι. μ.Χ., αποτελούν ένα πολύτιμο ιστορικό τεκμήριο.

18. Ο πρώτος νικητής: Αντίθετα με ό,τι συμβαίνει σήμερα, το έπαθλο κέρδιζε μόνο ο πρώτος νικητής, γεγονός που έκανε ακόμα πιο δυνατή την επιθυμία για τη νίκη. Επίσης, δεν καταγράφονταν οι επιδόσεις των αθλητών, παρά μόνο οι νίκες –ωστόσο ορισμένες ξεχωριστές συμμετοχές γίνονταν θρύλος.

19. Για παράδειγμα, λέγεται πως ο Βύβων σήκωσε έναν λίθο βάρους 143,5 κιλών, με το ένα χέρι πάνω από το κεφάλι, τον οποίο αφιέρωσε στο ιερό της Ολυμπίας, όπως μαρτυρεί η επιγραφή επί του λίθου. Ο λίθος εκτίθεται σήμερα στην Ολυμπία. Αν και η άρση βαρών δεν αποτέλεσε άθλημα των ολυμπιακών αγώνων στην αρχαιότητα, αλλά άσκηση των αθλητών των βαρέων αθλημάτων, η εντυπωσιακή αυτή πράξη αποτελεί ένα παράδειγμα για τις αθλητικές επιδόσεις.

20. Άλλος ξεχωριστός αθλητής ήταν ο Φάυλλος από τον Κρότωνα, που διακρίθηκε στο άλμα εις μήκος. Έλεγαν μάλιστα για αυτόν ότι με ένα άλμα του ξεπέρασε τα 16 μέτρα και προσγειώθηκε έξω από το σκάμμα· έτσι προέκυψε η έκφραση υπέρ τα εσκαμμένα. Ο Φάυλλος ήταν διάσημος και ως δισκοβόλος, με βολές που ξεπερνούσαν τα 30 μέτρα. Ωστόσο, το όνομά του δεν περιλαμβάνεται στον κατάλογο ολυμπιονικών.

21. Ο Ρωμαίος αυτοκράτορας Νέρωνας ανακηρύχτηκε νικητής σε πολλά αγωνίσματα στην 211η Ολυμπιάδα (67 μ.Χ.) που τελέστηκε δύο χρόνια μετά τον τακτικό της προγραμματισμό, προκειμένου να συμμετάσχει ο ίδιος. Χαρακτηριστικό είναι ότι η Ολυμπιάδα αυτή δεν καταγράφηκε στον επίσημο κατάλογο από τους Ηλείους.

22. Κανονισμοί των αγώνων και παραβάσεις: Οι κύριες παραβάσεις που τιμωρούσαν οι Ελλανοδίκες ήταν η καθυστερημένη άφιξη στους αγώνες, η μη συμμόρφωση με τους κανονισμούς και η δωροδοκία.

23. Ζάνες: Πρόκειται για τον πληθυντικό του ονόματος «Ζευς». Οι Ζάνες ήταν χάλκινα αγάλματα του Δία μπροστά στην είσοδο του Σταδίου στην Ολυμπία και κατασκευάζονταν από τους πόρους των χρηματικών ποινών-προστίμων που επέβαλλαν οι Ελλανοδίκες σε αθλητές που είχαν υποπέσει σε παράβαση των κανονισμών των ολυμπιακών αγώνων, οπότε λειτουργούσαν και ως συνεχής υπενθύμιση του ήθους που θα έπρεπε να διακατέχει τους αθλητές. Έφεραν χαραγμένο το όνομα του παραβάτη, όνειδος για τον ίδιο και την πόλη του.

24. Η διοργανώτρια πόλη των αγώνων: Στη σύγχρονη εποχή κάθε τέσσερα χρόνια μια διαφορετική πόλη αναλαμβάνει τη φιλοξενία των ολυμπιακών αγώνων. Αντίθετα, στην αρχαιότητα η Ήλις είχε αναλάβει, σχεδόν αποκλειστικά, τη διοργάνωσή τους. Οι συμμετέχοντες αθλητές ήταν υποχρεωμένοι να παρουσιαστούν εκεί έναν μήνα πριν τους αγώνες, ώστε να γίνουν οι απαραίτητοι έλεγχοι των στοιχείων τους και η προπόνησή τους σύμφωνα με τους επίσημους κανονισμούς.

    Ήλις: Η πρωτεύουσα της πόλης-κράτους των Ηλείων. Οι Ηλείοι ανέλαβαν το τιμητικό, αλλά και απαιτητικό έργο της διοργάνωσης των ολυμπιακών αγώνων. Η ζωή της πόλης ήταν συνυφασμένη με το θεσμό αυτόν και η ιστορία της ακολούθησε την πορεία των αγώνων. Με το τέλος της αρχαιότητας, η Ήλις εγκαταλείπεται και περνά στη λήθη. Σήμερα, ο επισκέπτης μπορεί να δει τα μνημεία, που οι ανασκαφές έχουν αποκαλύψει, όπως την αγορά, τα γυμνάσια, τις παλαίστρες, το θέατρο, στοές και ιερά, την ακρόπολη, σπίτια, εργαστήρια και νεκροταφεία.

    Με την ολοκλήρωση της προετοιμασίας τους, αθλητές, ελλανοδίκες, ιερείς και πλήθος κόσμου σχημάτιζαν μια επιβλητική πομπή που βάδιζε μέσω της Ιερής Οδού ως την Ολυμπία.

25. Πίσα: Αρχικά, ήταν η διοργανώτρια πόλη των Ολυμπιακών Αγώνων. Στη συνέχεια ανταγωνιζόταν με την Ήλιδα για τη διοργάνωσή τους έως το 570 π.Χ., οπότε ηττήθηκε από αυτήν. Πιθανόν η Pisa της Ιταλίας αποτελεί αποικία της πόλης Πίσας.

26. Πότε ξεκίνησαν οι ολυμπιακοί αγώνες: Η διεξαγωγή των πρώτων ολυμπιακών αγώνων τοποθετείται από τις αρχαίες πηγές το 776 π.Χ. Είναι πολύ πιθανό βέβαια αγώνες να πραγματοποιούνταν και νωρίτερα, πάντως η χρονολογία αυτή προσφέρει ένα συμβατικό ορόσημο στην ιστορία τους.

27. Πότε σταμάτησαν οι ολυμπιακοί αγώνες: Το 393 μ.Χ., το διάταγμα του Θεοδόσιου Α’, αυτοκράτορα του Βυζαντίου, καταργεί τους ολυμπιακούς αγώνες. Το 462 μ.Χ. ο αυτοκράτορας Θεοδόσιος Β’ διατάσσει την καταστροφή των ειδωλολατρικών ιερών. Η Ολυμπία ξεχάστηκε και σκεπάστηκε από τις λάσπες των ποταμών.

28. … και η αρχή της σύγχρονης ιστορίας: Το 1875 αρχίζουν οι ανασκαφές, ύστερα από σχεδόν 1.300 χρόνια από τους τελευταίους ολυμπιακούς αγώνες.

29. Επομένως, αθροιστικά οι αρχαίοι ολυμπιακοί αγώνες είχαν διάρκεια σχεδόν 1.200 χρόνια, και πραγματοποιήθηκαν πάνω από 280 Ολυμπιάδες. Από την αναβίωση των αγώνων το 1896 έως σήμερα έχουν διεξαχθεί 32.

30. Ανασκαφές στην Ολυμπία: Οι πρώτες συστηματικές ανασκαφές στην Ολυμπία πραγματοποιήθηκαν μετά τα μέσα του 19ου αι. Σύντομα, οι πολύτιμοι θησαυροί που ήρθαν στο φως έκαναν επιτακτική την ανάγκη ανέγερσης ενός μουσείου. Το νεοκλασικό Παλαιό Μουσείο, το πρώτο που οικοδομήθηκε εκτός Αθήνας, χτίστηκε στα τέλη του 19ου αι. Τη δεκαετία του 1970 ανεγέρθηκε και το Νέο Μουσείο. Μετά την ανακαίνιση του 2004, τα μουσεία της Ολυμπίας προσφέρουν στον επισκέπτη μια ολοκληρωμένη εικόνα του ιερού και της ιστορίας των αγώνων.

31. Η ολυμπιακή φλόγα: Στην αρχαιότητα η αφή της φλόγας και η λαμπαδηδρομία δεν περιλαμβάνονταν σε τελετουργίες σχετικές με τους πανελλήνιους αγώνες, αλλά αποτελούν προσθήκες της σύγχρονης εποχής. Λαμπαδηδρομίες περιλαμβάνονταν σε άλλες τοπικές γιορτές, για παράδειγμα τα Παναθήναια.